top of page

Logische denkfouten en drogredeneringen in het coronadebat - De Afspraak als schoolvoorbeeld

Hier staan we dan.


Een volle twee jaar na de allerzwaarste ‘lockdown’-periode uit ons leven. We beleefden een ware oorlog tegen een nieuwe virusvariant, waarbij héél grof geschut werd ingezet.

Onze scholieren gingen een half jaar niet naar school, en daarna anderhalf jaar met de gelaatstrekken verborgen voor elkaar. Op gegeven moment, nog niet zo lang geleden, werden zelfs onze zesjarigen maandenlang verplicht een belangrijk deel van hun expressie en eigenheid te verbergen voor de klasgenoten en de juf. Senioren werden soms maandenlang opgesloten in hun kamer en veroordeeld om eenzaam te sterven (mijn tante was er daar één van). Het economische en socioculturele leven werd platgelegd, en grote delen ervan werden daarna enkel opengesteld voor mensen die zich ‘vrijwillig’ lieten prikken. Velen verloren al hun spaargeld. Kerken en moskeeën werden lange tijd gesloten, er was een repressief samenscholingsverbod, zelfs drie mensen bij elkaar mocht niet. Er was een avondklok en sterke vervoersbeperkingen, en in Brusselse parken en pleinen was een jaar lang een maskerplicht. Voortdurend werd de angstpropaganda aangezwengeld, en de Prik voorgesteld als de Poort naar de Vrijheid. En nog zoveel meer.


Dit moést allemaal, want het kon écht niet anders, zo werd verteld.




Al die maatregelen waren hartstikke nodig, wordt verteld in de media, en al dat emotionele en materiële leed dat hierdoor werd veroorzaakt, is maar klein bier tegen de Hel die zou zijn losgebarsten wanneer die maatregelen er niet zouden zijn geweest. Zo wordt althans quasi unisono beweerd in de pers. En misschien zijn er opnieuw dezelfde harde maatregelen nodig dit najaar, mocht opnieuw een 'mogelijks gevaarlijke' virusvariant ergens ter wereld opduiken. Men weze gewaarschuwd.


Deze argumentatie, twee jaar lang gepropageerd door een klein groepje ‘opinieleiders’ uit cultuur, pers en wetenschap, verliest de laatste maanden echter steeds meer terrein. Binnen het ‘mainstream’-denken (dat wat door media en politiek wordt gepropageerd als de Waarheid) sijpelen de laatste tijd steeds meer andere perspectieven door.

Perspectieven die ons vertellen dat het ook anders had gekund, met besparing van heel wat menselijk leed. Perspectieven die ons vertellen dat die harde maatregelen eigenlijk helemaal niet zo efficiënt bleken te zijn als velen dachten, en vaak amper voordeel én heel wat nadelen opbrachten.


Er was al het Wintermanifest en daarna het Lentesymposium (georganiseerd door een groeiend groepje kritische wetenschappers), en nu krijgt de kritische documentairereeks Tegenwind voor de eerste Vlaamse Ultimas Publieksprijs méér stemmen dan de rest van de top twaalf van genomineerden samen; een overdonderend succes dus.


Tegenwind zorgt voor een tegenstem, tegenover het zogenaamd dominante coronadiscours, en dus was het gisteren alle hens aan dek voor de kleine groep Vlaamse ‘influencers’ die hun status de laatste twee jaar hard hebben verbonden met bovenstaand verhaal van de Angst en van de Noodzakelijke Oorlog tegen het virus.


Verschillende media, zoals De Morgen, besloten de Publieksprijs voorlopig simpelweg dood te zwijgen. Andere media, zoals de VRT, zetten de berichtgeving onder de noemer ‘Desinformatie’, en zogenaamde Factcheckers (zoals Rien Emmery en Tim Verheyden) leken er alles aan te doen om de documentairereeks meteen helemaal de grond in te boren. De bekroonde serie was volgens hen, en volgens de ‘usual suspects’ op Twitter, ‘Fake News’, ‘Onwetenschappelijk’, ‘Populistisch’ of ‘Gevaarlijk’.


Maar hoe haal je nu zo’n Tegenstem naar beneden, hoe gaat dat in zijn werk? Hoe verdedig je het onverdedigbare? Waar haal je de argumenten vandaan? Hoe slaag je erin om waardevolle getuigenissen van waardevolle wetenschappers naar de prullenmand te verwijzen, enkel en alleen omdat hun visie niet strookt met ‘wat men zou moeten geloven’?


Welnu, dat doe je door argumenten te geven die Juist lijken te zijn, maar eigenlijk Vals zijn.

Er bestaat een goed gekende gereedschapskist vol Logische Denkfouten, die in de laatste duizenden jaren cultuurgeschiedenis werden en nog steeds worden gebruikt om bepaalde visies en keuzes te onderbouwen en andere perspectieven niet te moeten aanhoren. Het lijkt juist vanop een afstand, maar de argumentatie rammelt langs alle kanten.


De anonieme website ‘Tegenwindmolen’ tracht zo al enkele maanden deze gelauwerde en druk bekeken reeks te discrediteren, op alle mogelijke manieren, maar de argumenten zijn daar over het algemeen zo zwak, zo doorzichtig en barstensvol Logische Denkfouten, dat ik daar voorlopig verder geen tijd ga aan besteden.


Ik wil graag het ‘debat’ op De Afspraak nemen als illustratie van hoe een klein clubje ‘influencers’ in mei 2022 krampachtig het kwalijk riekende coronapotje gesloten wil houden. Wat hen evenwel niet zal lukken. Simpelweg omdat ze zich niet (kunnen) baseren op ware feiten en veronderstellingen, en zich dus wel moeten vertrouwen op tal van Logische Denkfouten, in de hoop dat anderen, en ook zijzelf, de eerste grote leugen ("er was geen alternatief coronabeleid mogelijk") blijven slikken, en hierdoor zichzelf en hun uitlatingen en keuzes van de laatste twee jaar niet in vraag moeten stellen.


Mijn streven hier is vooral, om samen sterker te worden, door het makkelijker herkennen van enkele van de bekendste Logische Denkfouten, en zich daardoor niet langer te laten intimideren of uitputten door gewichtige ambitieuze politica's, misnoegde biologen, of vermoeide schrijvers met mening-diarree. Dat kan dan gaan over corona, maar evengoed over het oorlogsdenken, de oorzaken van de inflatie, het analyseren van de klimaatsverandering, de toekomst van onze democratie, etc.


Ik struin hieronder door het tv-debatje, met enkele van de opmerkelijkste denkfouten op een rijtje.




Senaatsvoorzitster Stefanie D'Hose (Open VLD) gebruikt hier een Autoriteitsargument (verwijzing naar vrt-journalist Tim Verheyden), om te poneren dat de documentaire "doelbewust leugens en desinformatie verspreidt". Over wàt voor leugens en desinformatie het hier dan gaat, komen we niet te weten. Daar lijkt men alvast geen debat over te mogen/willen voeren. Het steeds herhalen dat het om 'leugens en desinformatie' gaat, zonder dat te onderbouwen, valt onder het mechanisme van Argument van Herhaling.


Next!




Bioloog en wetenschapsjournalist Dirk Draulans brengt in het begin van het debat al zijn eigen wetenschappelijke autoriteit in (Autoriteitsargument), poneert dat de documentaire helemaal niet kritisch is, maar enkel contrair en dus het bekijken niet waard (Valse dichotomie). Het gaat volgens hem in tegen 'de wetenschappelijke consensus' (Autoriteitsargument + Quantification Phallacy). Vervolgens suggereert hij botweg dat tv-maker Alain Grootaers wel eens de 'Domste mens ter wereld' zou kunnen zijn (Ad hominem). Faut le faire, in 33 seconden.


Maar het wordt nog mooier.




"Als we geluisterd hadden naar de mensen uit de documentaire, dan waren er tussen de zes à 10 keer meer slachtoffers gevallen in dit land dan nu het geval is." Dit lijkt een argumentatie zonder enige feitelijke grond. Draulans roept hier opnieuw zijn eigen autoriteit in (Autoriteitsargument), beweert tot twee keer toe dat zijn stelling 'wél waar' is, en schraagt vervolgens zijn stelling met verwijzing naar cijfers uit Italië, New York en Wuhan. Deze cijfers zijn echter helemaal geen bewijs van zijn stelling (Non Sequitur). Het is zelfs redelijk makkelijk uit te vissen dat landen en regio's waar geen harde coronamaatregelen werden getroffen, meestal niet een veel hoger sterftecijfer hadden (geregeld integendeel). Het is overduidelijk dat Dirk Draulans al een tweetal jaar met een knoert van een Confirmatieneiging rondloopt. Hier zoekt hij enkel argumenten die zijn stelling ("Er was/is geen alternatief voor het harde coronabeleid") onderstutten. Hij blijft blind voor andere argumentatie, die zijn premisse onderuit zou kunnen halen. Daarenboven doet hij hard aan "Kersenplukken", bijv hardnekkig blijven focussen op bepaalde denkfouten bij de tegenpartij, zonder het grotere geheel te willen bekijken. Kerkjurist en scherpe pen Rik Torfs, gepokt en gemazeld in het blootleggen van Logische Denkfouten, wijst Draulans vervolgens ook op zijn Appeleren aan Emotie.




Literair Monument Lanoye verwijst vervolgens naar de Nederlandse oversterftecijfers, die volgens hem toe te schrijven zijn aan corona-infectie (Non Sequitur), zegt dat die wetenschappelijke cijfers op een onwetenschappelijke manier worden onderuitgehaald, en dat dat mensenlevens kost (Appeleren aan Angst).





In dit stukje haalt Rik Torfs een aantoonbaar Autoriteitsargument naar boven, dat meteen geridiculiseerd lijkt te worden door Draulans (Ad Hominem). Het dédain die hij hier lijkt tentoon te spreiden, lijkt ook een constante doorheen het debat. Zo'n dédain is een absolute communicatiestopper, en het veelvuldige ridiculiseren is één van de bekendste 'Master Suppression Techniques', maar daar weid ik voorlopig niet verder over uit.




Een boeiend stukje.

Lanoye lanceert het Argument van Samenzwering, met name dat Putin misschien wel achter de coronakritiek zit. Vervolgens legt hij de Burden of Proof bij Torfs om dat eerst te moeten ontkrachten. Draulans springt daarna bij met een stroman-argument, in de trant van "er zijn antivaxxers die nu pro Putin zijn, en aan zo'n debat doe ik niet mee". Bij een stroman-argument maak je dus eerst een complete stereotiep van de boodschap of boodschapper, om die daarna makkelijk helemaal onderuit te kunnen halen, zonder in te gaan op de échte redeneringen erachter.


Next!




Torfs wijst hier nogmaals op de Valse Dichotomie die Draulans hanteert, waarbij Draulans beweert "dat we al twee jaar aan het debatteren zijn" (quod non). Net voor het daarna voor het eerst over inhoud zou kunnen gaan, grijpt Lanoye in, met een kanjer van een Rode Haring. Een Rode Haring zorgt voor afleiding wanneer het te heet onder de voeten wordt. De afleiding hier is, dat er aan Mansplaining wordt gedaan doordat de drie mannen al te lang bezig zijn. Ik ben een groot voorstander van het gebruik van het begrip Mansplaining, maar vindt het hier toch wat bij het haar getrokken wanneer je merkt dat D'Hose wel degelijk heel wat aan het woord was ook.




Boeiend. D'Hose poneerde in het begin van de uitzending, dat de documentaire bewust leugens en desinformatie verspreidt. Wanneer Torfs hier gedurende het debatje tegenin gaat, smijt ze plots een Rode Haring op tafel: het debat gaat volgens haar helemaal niet over de onwetenschappelijkheid van de docureeks, maar om het feit dat het een Cultuurprijs won, en een documentaire daar niet in past. Wanneer de moderatrice vervolgens zegt dat een documentaire ook een cultuurprijs zou moeten kunnen krijgen, repliceert D'Hose met het feit dat het simpelweg geen goed gemaakte documentaire is. Volg je nog?



De Logische Denkfout van de Glijdende Helling: als we dit jaar Tegenwind aanvaarden als laureaat, dan moeten we volgend jaar evengoed een Pro-Putin documentaire aanvaarden. Ah ja?




Hier vinden we bij Lanoye een glashelder voorbeeld van Valse Analogie (homoseksualiteit medicaliseren = kritiek uiten op het coronabeleid). Vervolgens poneert Lanoye dat we onmogelijk kunnen toelaten dat ook maar iets onwetenschappelijks wordt gezegd in een documentaire (Valse dichotomie + stroman-redenering). Daarna springt Draulans bij om te beweren dat er wetenschappelijke consensus is over het onwetenschappelijk karakter van de documentaire. "Daar is geen betwisting over" (Appeleren aan het algemeen geloof + Bandwagon).





Rik Torfs weerde zich als een duivel in een wijwatervat, en wijst in bovenstaand fragment op de voornaamste Rode Haring, dat met name men steeds maar debatteert over de procedure om de Ultimas Publieksprijs te kunnen winnen, en niét over de maatschappelijk relevante inhoud van de documentaire. Daarop grijpt moderatrice Phara de Aguirre in, om hem wéér een Rode Haring voor de voeten te smijten ("ja, maar, het gaat hier om een cultuurprijs"), hierdoor weer gladjes een inhoudelijk debat vermijdend.




Lanoye insinueert hier nogmaals dat de documentaire en de publieksprijs het resultaat zijn van manipulatie, waardoor hij de ganse discussie (en wellicht ook een breder maatschappelijk en politiek coronadebat) opnieuw naar de doofpot wil verwijzen. Zijn samenzweringsargument kan hij echter op geen enkele manier onderbouwen, en daar herinnert Torfs hem fijntjes aan.



Voilà,

er bestaan nog heel wat andere interessante Logische Denkfouten. Een oplijsting ervan vind je onder meer hier (Nederlands) en hier (Engels).


Het lijkt mij boeiend om elkander af en toe erop te wijzen wanneer we, in het vuur van ons betoog, ons bezondigen aan een aantal Denkfouten. Want dat zie ik geregeld gebeuren, langs alle kanten van het coronadebat. En dat bezoedelt de dialoog en de verbinding, me dunkt.


Misschien dat ik mij een volgende keer wel waag aan een gelijkaardige analyse van de argumentatie van een aantal bekende critici van het coronabeleid.... ;-)






Comentários


bottom of page